Υπάρχει σύνδεση μεταξύ της υγείας του εντέρου και της μακροζωίας;

Πρόσφατα, οι έρευνες που διερευνούν τις σχέσεις μεταξύ της υγείας του εντέρου και διαφόρων πτυχών της ευημερίας αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς. Κάποια από τα πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι η χλωρίδα του εντέρου μας -τα βακτήρια και άλλοι οργανισμοί που ζουν μέσα στον πεπτικό μας σωλήνα- έχουν βαθιά επίδραση στην υγεία μας. Οι συνδέσεις μεταξύ της χλωρίδας του εντέρου και της ψυχικής υγείας, των αυτοάνοσων παθήσεων, του καρκίνου, των καρδιακών παθήσεων, του διαβήτη και άλλων παθήσεων έρχονται στο φως.

Με βάση τον όγκο και τη δύναμη των ερευνών, αξίζει να θέσουμε το ερώτημα: υπάρχει σχέση μεταξύ της υγείας του εντέρου και της μακροζωίας;

Ορισμός της διαδικασίας γήρανσης

Η γήρανση χαρακτηρίζεται συνήθως ως προοδευτική απώλεια λειτουργιών που καταλήγει τελικά στο θάνατο. Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, γίνονται γενικά πιο επιρρεπείς σε προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών παθήσεων, του καρκίνου, του διαβήτη και της άνοιας. 

Με απλούστερους όρους, η γήρανση μπορεί να θεωρηθεί ως η αργή συσσώρευση βλαβών στα κύτταρα. Οι θεωρίες υποστηρίζουν ότι η βλάβη αυτή μπορεί να προέλθει από ελεύθερες ρίζες που μπορούν να βλάψουν άμεσα το DNA, τα μιτοχόνδρια και άλλες κυτταρικές δομές.

Ενώ η άμεση χορήγηση συμπληρωμάτων με αντιοξειδωτικές βιταμίνες δεν έχει γενικά δείξει οφέλη για την αύξηση της διάρκειας ζωής, η μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε αντιοξειδωτικά, είναι γνωστό ότι μειώνει τις ασθένειες και τη θνησιμότητα, συμβάλλοντας σε μια μεγαλύτερη, υγιέστερη ζωή. Μάλιστα, μια πρόσφατη ανασκόπηση υποδεικνύει ακόμη ότι τα ισχυρότερα στοιχεία για τεχνικές αύξησης της διάρκειας ζωής, εκτός από τον περιορισμό των θερμίδων, είναι παράγοντες που διατηρούν το σάκχαρο στο αίμα σε χαμηλά επίπεδα και περιλαμβάνουν αντιοξειδωτικά. Προφανώς, ο περιορισμός των θερμίδων, τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και τα αντιοξειδωτικά συνδέονται άμεσα με την τροφή και την πέψη.

Εντερική χλωρίδα και μακροζωία

Πιο άμεσες έρευνες για τη χλωρίδα του εντέρου και τη γήρανση έχουν επίσης δείξει συσχετισμούς. Καθώς γερνάμε, παρατηρείται μια γενική απώλεια ωφέλιμων βακτηρίων σε όλο το πεπτικό σύστημα. Οι αλλαγές αυτές μπορεί να οφείλονται στη διατροφή, στα φάρμακα (αντιβιοτικά), στην έλλειψη άσκησης, στην ποιότητα του ύπνου, σε θέματα ψυχικής υγείας και σε άλλους παράγοντες.

Διαρροή εντέρου

Καθώς γερνάμε και χάνουμε τα ωφέλιμα βακτήρια μας, αυτά αντικαθίστανται σιγά-σιγά από άλλα, λιγότερο ωφέλιμα ζωύφια. Αυτά τα παθογόνα βακτήρια μπορούν να βλάψουν την επένδυση του πεπτικού σωλήνα. Αυτή η βλάβη μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της ακεραιότητας των στενών συνδέσεων μεταξύ των εντερικών κυττάρων, που συνήθως αναφέρεται ως "διαρρέον έντερο". Αυτή η διαδικασία ρυθμίζει τις ανοσολογικές αντιδράσεις, οδηγώντας σε υπερβολική φλεγμονή. Η φλεγμονή στη συνέχεια προκαλεί γενικότερες βλάβες σε όλο το σώμα, οι οποίες συσσωρεύονται σιγά-σιγά καθώς μεγαλώνουμε.

Μυϊκή σπατάλη και αδυναμία

Οι αλλαγές στη χλωρίδα του εντέρου φαίνεται επίσης να παίζουν ρόλο στη μυϊκή ατροφία που σχετίζεται με την αδυναμία και την ευθραυστότητα στην τρίτη ηλικία. Μελέτες έχουν διαπιστώσει διαφορές στη χλωρίδα του εντέρου μεταξύ ευπαθών ατόμων και μη ευπαθών ατόμων ελέγχου. Ακόμα πιο ενδιαφέρουσες μελέτες σε ποντίκια έχουν δείξει ότι τα προβιοτικά συμπληρώματα μπορούν να αντιστρέψουν ορισμένες πτυχές της μυϊκής σπατάλης και της μυϊκής απώλειας στην τρίτη ηλικία.

Σάκχαρο αίματος

Η χλωρίδα του εντέρου είναι επίσης στενά συνδεδεμένη με τη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα, με την απώλεια ωφέλιμων βακτηρίων να οδηγεί σε πιθανά προβλήματα με τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα και τον διαβήτη. Η καλή ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, αποτελεί πιθανότατα βασικό παράγοντα για την παράταση της διάρκειας ζωής. Μελέτες έχουν διερευνήσει ακόμη και τη μεταμόσχευση υγιούς εντερικής χλωρίδας από δότη σε ασθενείς που πάσχουν από παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο (το οποίο περιλαμβάνει προβλήματα σακχάρου στο αίμα).

Σε ορισμένες μελέτες, μετά τη λήψη από το στόμα της εντερικής χλωρίδας του δότη, η αντίσταση στην ινσουλίνη βελτιώθηκε, αν και δεν έχουν δείξει όλες οι μελέτες αποτελεσματικότητα. Έτσι, είναι πιθανό να υπάρχει μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ της τρέχουσας εντερικής χλωρίδας ενός ατόμου και της εντερικής χλωρίδας του δότη που μπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσματα.

Φλεγμονή και αυτοάνοσες καταστάσεις

Η χρόνια φλεγμονή είναι γνωστό ότι προκαλεί ή επιδεινώνει πολλές καταστάσεις υγείας. Και δεδομένου ότι περίπου το 70% του ανοσοποιητικού συστήματος βρίσκεται στο γαστρεντερικό σύστημα, δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η χλωρίδα του εντέρου επηρεάζει τα επίπεδα φλεγμονής.

Τα στοιχεία υποδηλώνουν μια σύνδεση μεταξύ της χλωρίδας του εντέρου και πολλών φλεγμονωδών αυτοάνοσων παθήσεων, συμπεριλαμβανομένης της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου, της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας και άλλων. Η χρόνια φλεγμονή είναι πιθανότατα ένας από τους τρόπους με τους οποίους η χλωρίδα του εντέρου συμβάλλει στη γήρανση και η προσπάθεια αποκατάστασης της υγιούς χλωρίδας του εντέρου με προβιοτικά έχει αποδειχθεί ότι είναι ευεργετική για πολλές αυτοάνοσες παθήσεις.

Άνοια και νευροεκφυλιστικές παθήσεις

Επιπλέον, υπάρχουν σημαντικές ανησυχίες όσον αφορά τη χλωρίδα του εντέρου και τις νευροεκφυλιστικές παθήσεις όπως η νόσος του Alzheimer και η νόσος του Parkinson. Η παθογόνος χλωρίδα του εντέρου μπορεί να συμβάλει σε φλεγμονή σε όλο το σώμα, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου.

Επιπλέον, η εντερική χλωρίδα μπορεί να έχει αντίκτυπο στον εγκεφαλικό νευροτροφικό παράγοντα, έναν παράγοντα ανάπτυξης των εγκεφαλικών κυττάρων που έχει αποδειχθεί ότι μειώνεται στη νόσο Αλτσχάιμερ. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι άμεσες δοκιμές διαφόρων προβιοτικών και κεφίρ, ενός προϊόντος ζυμωμένου γάλακτος, που έχουν αποδειχθεί ότι βελτιώνουν τη γνωστική απόδοση σε ηλικιωμένα άτομα με γνωστική έκπτωση και άνοια.

Διατροφικοί παράγοντες, υγεία του εντέρου και μακροζωία

Ορισμένα διατροφικά συστατικά φαίνεται επίσης να παίζουν ρόλο στην υγιή γήρανση και στην αύξηση της διάρκειας ζωής. Αυτοί οι διατροφικοί παράγοντες, τουλάχιστον εν μέρει, μπορεί να παρέχουν ορισμένα από τα αποτελέσματά τους μέσω αλληλεπιδράσεων με το πεπτικό σύστημα και επιδράσεων στην υγεία του εντέρου. Τα ωμέγα-3 απαραίτητα λιπαρά οξέα, τα καροτενοειδή, το μαγνήσιο, ο ψευδάργυρος και οι φυτικές ίνες φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο.

Ωμέγα-3

Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα θεωρείται γενικά ότι παρέχουν οφέλη μέσω αντιφλεγμονωδών οδών. Ωστόσο, τα ωμέγα-3 λιπαρά έχουν επίσης αποδειχθεί ότι βελτιώνουν τη χλωρίδα του εντέρου. Η συμπλήρωση με ωμέγα-3 αυξάνει τα βακτήρια που παράγουν βουτυρικό οξύ, τα οποία διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη μείωση της γαστρεντερικής φλεγμονής.

Μέσω των συνδυασμένων επιδράσεών τους, τα ωμέγα-3 φαίνεται να βελτιώνουν την υγεία και να μειώνουν τους κινδύνους θνησιμότητας. Μια πρόσφατη ανάλυση των ερευνών σχετικά με τα ωμέγα-3 δείχνει ότι για κάθε αύξηση των ωμέγα-3 κατά 300 χιλιοστόγραμμα (0,3 γραμμάρια) ημερησίως, μειώνεται ο κίνδυνος θανάτου από όλες τις αιτίες κατά 6%.

Καροτενοειδή

Τα καροτενοειδή είναι ενώσεις που βρίσκονται στα λαχανικά και έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Τα πιο κοινά καροτενοειδή στη διατροφή περιλαμβάνουν το α- και β-καροτένιο. , λουτεΐνη, ζεαξανθίνη, λυκοπένιο, και η β-κρυπτοξανθίνη.

Οι μελέτες σχετικά με τις επιδράσεις των καροτενοειδών στον μικροβιόκοσμο είναι λίγες, αλλά οι μελέτες σε ζώα εξακολουθούν να υποδηλώνουν ευεργετικά αποτελέσματα με τη συμπληρωματική χορήγηση καροτενοειδών. Είναι ενδιαφέρον ότι τα υψηλότερα επίπεδα στο αίμα συνδέονται επίσης με μειωμένο κίνδυνο θανάτου από όλες τις αιτίες. Μια μελέτη στις Ηνωμένες Πολιτείες διαπίστωσε ότι τα άτομα με τα υψηλότερα επίπεδα καροτενοειδών στο αίμα είχαν 38% λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από οποιαδήποτε αιτία. Ωστόσο, πρέπει να επιδεικνύεται κάποια προσοχή, καθώς έχει αποδειχθεί ότι η συμπληρωματική χορήγηση συνθετικού β-καροτενίου αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα σε καπνιστές.

Μαγνήσιο

Το μαγνήσιο είναι ένα άλλο δυνητικά κρίσιμο μέταλλο για τη μακροζωία που παίζει ρόλο στην υγεία του εντέρου. Το μέταλλο είναι απαραίτητο για πάνω από 300 ενζυματικές αντιδράσεις και έχει αντιφλεγμονώδη δράση. Το μαγνήσιο φαίνεται επίσης να ρυθμίζει τη χλωρίδα του εντέρου. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι οι ελλείψεις μαγνησίου μπορούν να οδηγήσουν σε δυνητικά παθολογικές αλλαγές της χλωρίδας του εντέρου.

Αυτό είναι πιθανό να είναι τουλάχιστον εν μέρει ο λόγος για τον οποίο ορισμένες από τις τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι το μαγνήσιο μειώνει τους κινδύνους θνησιμότητας. Για κάθε επιπλέον 100 mg μαγνησίου που καταναλώνεται, ο κίνδυνος θανάτου από όλες τις αιτίες φαίνεται να μειώνεται κατά 10%.

Ψευδάργυρος

Ο ψευδάργυρος είναι ένα άλλο απαραίτητο θρεπτικό συστατικό που παίζει ρόλο στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και στην υγεία του εντέρου με επιπτώσεις στη μακροζωία. Η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει στη βελτίωση ή τη διατήρηση του γαστρεντερικού βλεννογόνου. Είναι κρίσιμο να βεβαιωθείτε ότι ένα άτομο λαμβάνει αρκετό ψευδάργυρο εάν πάσχει από διαρροή εντέρου.

Η αναλογία χαλκού/ψευδαργύρου, κυρίως μέσω των μειωμένων επιπέδων ψευδαργύρου καθώς οι άνθρωποι γερνούν, έχει επίσης αποδειχθεί ότι προβλέπει τη θνησιμότητα. Ενώ είναι σημαντικό να μην εκτίθεται κανείς σε υπερβολικό χαλκό, η διατήρηση επαρκούς πρόσληψης ψευδαργύρου αποδείχθηκε επίσης ότι είναι το κλειδί για τα οφέλη της μακροζωίας.

Ίνες

Τέλος, και πιθανώς πιο άμεσα, οι φυτικές ίνες διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην υγεία του γαστρεντερικού συστήματος, ο οποίος έχει επίσης επιπτώσεις στη διάρκεια ζωής. Οι φυτικές ίνες είναι γνωστό ότι υποστηρίζουν την υγιή μικροβιακή ποικιλομορφία στο γαστρεντερικό σωλήνα δρώντας ως πηγή τροφής για τα ωφέλιμα βακτήρια.

Η ύπαρξη ποικίλων επιπέδων ωφέλιμων βακτηρίων είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία του εντέρου. Οι φυτικές ίνες είναι επίσης μια κοινή θεραπεία για το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Όσον αφορά τη διάρκεια ζωής, μια ανασκόπηση της έρευνας διαπίστωσε ότι για κάθε αύξηση 10 γραμμαρίων φυτικών ινών την ημέρα, ο κίνδυνος θανάτου από όλες τις αιτίες μειώνεται κατά 10%.

Συμπέρασμα

Υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία ότι διάφοροι βασικοί παράγοντες σχετίζονται με μια μακρά, υγιή ζωή. Αυτές περιλαμβάνουν τη διατροφή, την άσκηση, τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, τη γενετική και τα επίπεδα στρες. Και πιο πρόσφατα, έχει επίσης επισημανθεί η σημαντική συμβολή της υγείας του εντέρου μας.

Συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά και προβιοτικά μπορεί να παίζουν ρόλο στη βελτίωση της υγείας του εντέρου και στον αντίκτυπο της μακροζωίας. Όταν εστιάζουμε σε μια μακρά, υγιή ζωή, είναι λογικό να λαμβάνουμε υπόψη όλους αυτούς τους παράγοντες που συμβάλλουν.

Αναφορές:

1. Ames BN. Παράταση της υγιούς γήρανσης: Βιταμίνες και πρωτεΐνες μακροζωίας. Proc Natl Acad Sci U S A. 2018;115(43):10836-10844. doi:10.1073/pnas.1809045115
2. Campanella A, Misciagna G, Mirizzi A, et al. Η επίδραση της μεσογειακής διατροφής στη διάρκεια ζωής: ανάλυση επιβίωσης με βάση την επίδραση της θεραπείας σε μια πληθυσμιακή προοπτική μελέτη κοόρτης στη Νότια Ιταλία. Int J Epidemiol. 2021;50(1):245-255. doi:10.1093/ije/dyaa222
3. Chen GC, Yang J, Eggersdorfer M, Zhang W, Qin LQ. N-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου και κίνδυνος θνησιμότητας από κάθε αιτία μεταξύ γενικών πληθυσμών: μια μετα-ανάλυση. Sci Rep. 2016;6:28165. Δημοσιεύθηκε 2016 Jun 16. doi:10.1038/srep28165
4. Choi J, Hur TY, Hong Y. Επιρροή της αλλαγμένης σύνθεσης του εντερικού μικροβιόκοσμου στη γήρανση και στις ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση. J Lifestyle Med. 2018;8(1):1-7. doi:10.15280/jlm.2018.8.1.1
5. Conway J, A Duggal N. Γήρανση του μικροβιώματος του εντέρου: Φλεγμονή: Πιθανές επιδράσεις στην ανοσολογική γήρανση και τη φλεγμονή. Ageing Res Rev. 2021;68:101323. doi:10.1016/j.arr.2021.101323
6. Costantini L, Molinari R, Farinon B, Merendino N. Επίδραση των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων στον μικροβιόκοσμο του εντέρου. Int J Mol Sci. 2017;18(12):2645. Published 2017 Dec 7. doi:10.3390/ijms18122645
7. Deelen J, Evans DS, Arking DE, et al. Μια μετα-ανάλυση μελετών συσχέτισης σε επίπεδο γονιδιώματος εντοπίζει πολλαπλά γονίδια μακροζωίας [η δημοσιευμένη διόρθωση δημοσιεύεται στο Nat Commun. 2021 Apr 23;12(1):2463]. Nat Commun. 2019;10(1):3669. Published 2019 Aug 14. doi:10.1038/s41467-019-11558-2
8. Epel ES, Lithgow GJ. Βιολογία του στρες και μηχανισμοί γήρανσης: προς την κατανόηση της βαθιάς σύνδεσης μεταξύ της προσαρμογής στο στρες και της μακροζωίας. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2014;69 Suppl 1(Suppl 1):S10-S16. doi:10.1093/gerona/glu055
9. Eyvazi S, Vostakolaei MA, Dilmaghani A, et al. Ο ογκογόνος ρόλος των βακτηριακών λοιμώξεων στην ανάπτυξη του καρκίνου. Microb Pathog. 2020;141:104019. doi:10.1016/j.micpath.2020.104019
10. Fang X, Wang K, Han D, et al. Η διαιτητική πρόσληψη μαγνησίου και ο κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου, διαβήτη τύπου 2 και συνολικής θνησιμότητας: μια μετα-ανάλυση δόσης-απόκρισης από προοπτικές μελέτες κοορτών. BMC Med. 2016;14(1):210. Published 2016 Dec 8. doi:10.1186/s12916-016-0742-z
11. Fontana L, Partridge L. Προώθηση της υγείας και της μακροζωίας μέσω της διατροφής: από τους πρότυπους οργανισμούς στον άνθρωπο. Κύτταρο. 2015;161(1):106-118. doi:10.1016/j.cell.2015.02.020
12. Gill T, Asquith M, Rosenbaum JT, Colbert RA. Το εντερικό μικροβίωμα στη σπονδυλοαρθρίτιδα. Curr Opin Rheumatol. 2015;27(4):319-325. doi:10.1097/BOR.0000000000000187
13. Huffman DM. Η άσκηση ως μιμητικό του θερμιδικού περιορισμού: επιπτώσεις στη βελτίωση της υγιούς γήρανσης και της μακροζωίας. Interdiscip Top Gerontol. 2010;37:157-174. doi:10.1159/000320000
14. Jamshidi P, Hasanzadeh S, Tahvildari A, et al. Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του εντερικού μικροβιόκοσμου και του διαβήτη τύπου 1; Συστηματική ανασκόπηση. Gut Pathog. 2019;11:49. Published 2019 Oct 14. doi:10.1186/s13099-019-0332-7
15. Kobayashi Y, Kinoshita T, Matsumoto A, Yoshino K, Saito I, Xiao JZ. Το συμπλήρωμα Bifidobacterium Breve A1 βελτίωσε τη γνωστική έκπτωση σε ηλικιωμένους με ήπια γνωστική εξασθένιση: Ανοιχτής επισήμανσης, μελέτη ενός βραχίονα. J Prev Alzheimers Dis. 2019;6(1):70-75. doi:10.14283/jpad.2018.32
16. Lee K, Kim J, Park SD, Shim JJ, Lee JL. Το Lactobacillus plantarum HY7715 βελτιώνει τη σαρκοπενία βελτιώνοντας τη μάζα και τη λειτουργία των σκελετικών μυών σε γηρασμένα ποντίκια Balb/c. Int J Mol Sci. 2021;22(18):10023. Published 2021 Sep 16. doi:10.3390/ijms221810023
17. Li W, Huang A, Zhu H, et al. Η τριμεθυλαμίνη Ν-οξείδιο που παράγεται από τον εντερικό μικροβιόκοσμο σχετίζεται με κακή πρόγνωση σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια. Med J Aust. 2020;213(8):374-379. doi:10.5694/mja2.50781
18. Maier JA, Castiglioni S, Locatelli L, Zocchi M, Mazur A: Μαγνήσιο και μαγνήσιο: εξελίξεις και προοπτικές. Semin Cell Dev Biol. 2021;115:37-44. doi:10.1016/j.semcdb.2020.11.002
19. Makki K, Deehan EC, Walter J, Bäckhed F. The Impact of Dietary Fiber on Gut Microbiota in Host Health and Disease. Κύτταρο-ξενιστής Μικρόβιο. 2018;23(6):705-715. doi:10.1016/j.chom.2018.05.012
20. Malavolta M, Giacconi R, Piacenza F, et al. Αναλογία χαλκού/ψευδαργύρου πλάσματος: ένας φλεγμονώδης/διατροφικός βιοδείκτης ως προγνωστικός δείκτης της συνολικής θνησιμότητας σε ηλικιωμένο πληθυσμό. Βιογεροντολογία. 2010;11(3):309-319. doi:10.1007/s10522-009-9251-1
21. Middha P, Weinstein SJ, Männistö S, Albanes D, Mondul AM. Συμπλήρωση β-καροτενίου και επίπτωση καρκίνου του πνεύμονα στη μελέτη πρόληψης του καρκίνου με α-τοκοφερόλη, β-καροτένιο: Ο ρόλος της πίσσας και της νικοτίνης. Nicotine Tob Res. 2019;21(8):1045-1050. doi:10.1093/ntr/nty115
22. Mocanu V, Zhang Z, Deehan EC, et al. Μεταμόσχευση μικροβίων κοπράνων και συμπλήρωμα φυτικών ινών σε ασθενείς με σοβαρή παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο: τυχαιοποιημένη διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή φάσης 2. Nat Med. 2021;27(7):1272-1279. doi:10.1038/s41591-021-01399-2
23. Shardell MD, Alley DE, Hicks GE, et al. Οι χαμηλές συγκεντρώσεις καροτενοειδών στον ορό και οι αλληλεπιδράσεις καροτενοειδών προβλέπουν τη θνησιμότητα σε ενήλικες στις ΗΠΑ: η τρίτη εθνική έρευνα για την υγεία και τη διατροφή. Nutr Res. 2011;31(3):178-189. doi:10.1016/j.nutres.2011.03.003
24. Simpson CA, Diaz-Arteche C, Eliby D, Schwartz OS, Simmons JG, Cowan CSM. Ο εντερικός μικροβιόκοσμος στο άγχος και την κατάθλιψη - μια συστηματική ανασκόπηση. Clin Psychol Rev. 2021;83:101943.
25. Skrovanek S, DiGuilio K, Bailey R, et al. Ψευδάργυρος και γαστρεντερικές παθήσεις. World J Gastrointest Pathophysiol. 2014;5(4):496-513. doi:10.4291/wjgp.v5.i4.496
26. Tolnai E, Fauszt P, Fidler G, et al. Αλλαγές που προκαλούνται από τα θρεπτικά συστατικά στον μικροβιόκοσμο του γαστρεντερικού σωλήνα των κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής. mSystems. 2021;6(2):e01124-20. Δημοσιεύθηκε 2021 Μαρ 2. doi:10.1128/mSystems.01124-20
27. Ton AMM, Campagnaro BP, Alves GA, et al. Οξειδωτικό στρες και άνοια σε ασθενείς με Αλτσχάιμερ: Συμπλήρωμα συνβιοτικών. Oxid Med Cell Longev. 2020;2020:2638703. Δημοσιεύθηκε 2020 Jan 13. doi:10.1155/2020/2638703
28. Vieira JRP, Rezende ATO, Fernandes MR, da Silva NA. Εντερικός μικροβιόκοσμος και ενεργός συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: συστηματική ανασκόπηση. Adv Rheumatol. 2021;61(1):42. Published 2021 Jul 2. doi:10.1186/s42358-021-00201-8
29. Winther G, Pyndt Jørgensen BM, Elfving B, et al. Η διατροφική έλλειψη μαγνησίου μεταβάλλει τον εντερικό μικροβιόκοσμο και οδηγεί σε καταθλιπτική συμπεριφορά. Acta Neuropsychiatr. 2015;27(3):168-176. doi:10.1017/neu.2015.7
30. Xiao J, Katsumata N, Bernier F, et al. Το προβιοτικό Bifidobacterium breve στη βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών ηλικιωμένων ενηλίκων με υποψία ήπιας γνωστικής διαταραχής: Μια τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή. J Alzheimers Dis. 2020;77(1):139-147. doi:10.3233/JAD-200488
31. Xu B, Fu J, Qiao Y, et al. Υψηλότερη πρόσληψη υδατανθράκων προσπελάσιμων από μικροβιόκοσμο και βελτίωση των καρδιομεταβολικών παραγόντων κινδύνου: μετα-ανάλυση και συνολική ανασκόπηση της διαιτητικής διαχείρισης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2. Am J Clin Nutr. 2021;113(6):1515-1530. doi:10.1093/ajcn/nqaa435
32. Xu Y, Wang Y, Li H, et al. Τροποποιημένη σύνθεση του μικροβιόκοσμου των κοπράνων σε ηλικιωμένους με αδυναμία. Front Cell Infect Microbiol. 2021;11:696186. Published 2021 Aug 17. doi:10.3389/fcimb.2021.696186
33. Yang Y, Zhao LG, Wu QJ, Ma X, Xiang YB. Σχέση μεταξύ διαιτητικών ινών και χαμηλότερου κινδύνου θνησιμότητας από όλες τις αιτίες: μετα-ανάλυση μελετών κοορτής. Am J Epidemiol. 2015;181(2):83-91. doi:10.1093/aje/kwu257
34. Yang YC, Boen C, Gerken K, Li T, Schorpp K, Harris KM. Κοινωνικές σχέσεις και φυσιολογικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της μακροζωίας κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Proc Natl Acad Sci U S A. 2016;113(3):578-583. doi:10.1073/pnas.1511085112